–विमलबहादुर विष्ट
डोटी, दीपायल सिलगढी नगरपालिकी एक महिलालाई एचआइभी सङ्क्रमण भएको सात वर्ष भयो । तीन सन्तानकी आमा परिवार पाल्नकै लागि सदरमुकाममा दैनिक ज्यालादारीमा जोखिमपूर्ण काम गर्दैआउनुभएको छ ।
डोटीकै पूर्वीचौकी गाउँपालिकाकी अर्की महिलाको अवस्था पनि उस्तै छ । श्रीमान्ले भारतमा गएर कमाइ गरेर घर परिवार राम्रै चलेको थियो । एचआइभी सङ्क्रमणका कारण श्रीमान्को ज्यान गयो तर ती महिलालाई भने एचआइभी सराएर गए । श्रीमान्को मृत्युपछि चार छोराछोरीको सम्पूर्ण जिम्मेवारी उहाँकै काँधमा आयो । आफ्ना छोराछोरी कसरी पाल्ने भन्ने दिनहुँ चिन्तामा परिरहनुभयो ।
उहाँमात्रै होइनन् जिल्लामा यस्ता कतिपय एचआइभी सङ्क्रमित एकल महिलालाई आफू र बाल बच्चा कसरी हुर्काउने भन्ने चिन्ताले पिरोली रहेको हुन्छ । डोटी मात्र नभई समग्र सुदूरपश्चिम प्रदेशका एचआइभी सङ्क्रमित महिलालाई भने साँझ बिहान हातमुख जोड्न धौधौ परेको छ । अधिकांश पुरुष कामका लागि भारतका विभिन्न शहरमा जाने गर्दछन् । भारतमा काम गरेर घर परिवार पाल्ने धेरै छन् ।
विभिन्न सङ्घ संस्थाले गरेको अध्ययनअनुसार यस क्षेत्रका सङ्क्रमितमध्ये अधिकांश भारतबाट काम गरेर फर्कने छन् । एचआइभी सङ्क्रमित भई घरमा कमाउने श्रीमान्को मृत्यु भएपछि एकल हुन पुगेका महिला एचआइभीको सङ्क्रमणको समस्याका साथै घर परिवारको समेत जिम्मेवारी सम्हाल्न परेपछि आर्थिक समस्याका कारण थप पीडामा पर्ने गरेका पूर्वी चौकीका स्थानीयवासी तथा सञ्चारकर्मी चक्रबहादुर कठायतले बताउनुभयो ।
“कमाउन गएका श्रीमान्ले भारतबाट एचआइभी बोकेर आउँछन् र श्रीमतीलाई सार्छन्”, उहाँले भन्नुभयो, “श्रीमतीलाई बाँचुञ्जेलको पीडा हुन्छ, पुरुष सकेसम्म एचआइभीको जाँच गराउन मान्दैनन् ।” अन्तिम अवस्थामा जचाउन आउने गरेका कारण मृत्यु हुने र परिवारमा समेत एचआइभी सङ्क्रमणको खतरा हुने उपचारमा संलग्न स्वाथ्यकर्मी बताउँछन् । कामका लागि भारत गएका श्रीमान्ले महिलालाई पनि एचाइभीको सङ्क्रमणमा पारेपछि एचआइभी सङ्क्रमित भन्दै परिवार र समाजको समेत भेदभावको सामना गर्नु परिरहेको छ ।
एचआइभी सङ्क्रमित भई भारतबाट घर फर्केकासमेत उपचार पछि पुनः काम गर्न भारत जाने क्रमसमेत बढेको छ । केही एचआइभी सङ्क्रमित एकल महिला विभिन्न संस्थाले आयोजना गरेको महिला लक्षित कार्यक्रमबाट तालीम लिएर आयआर्जनमा सक्रिय हुन थालेका छन् । सुदूरपश्चिम प्रदेशमा छ हजार ७२४ एचआइभी सङ्क्रमित रहेका प्रदेश स्वास्थ्य निर्देशनालय दीपायलका जनस्वास्थ्य अधिकृत रमेश मलासीले जानकारी दिनुभयो ।
उहाँका अनुसार तीन हजार ७६ ले एआरटी सेवन गरिरहेका छन् । आर्थिक वर्ष २०७४÷०७५ सम्मको तथ्याङ्कमा यस प्रदेशमा ६७६ ले एचआइभी÷ एड्सका कारण ज्यान गुमाएका छन् । गत आवमा मात्रै २४७ नयाँ सङ्क्रमित देखिएका छन् । निर्देशनालयका अनुसार एचआइभी परीक्षण तथा परामर्श केन्द्र प्रदेशका २० स्थानमा छन् । एआरटी सेवन गर्नेले प्रदेशका १४ स्थानबाट सेवा प्राप्त गरिरहेको जनाइएको छ । जिल्ला अस्पताल डोटीको एआरटी सेन्टरको जानकारीअनुसार जिल्लामा एचआइभी सङ्क्रमितको सङ्ख्या ९५८ छ । उक्त सङ्ख्यामा महिलाको सङ्ख्या ५४८ छ