काठमाडौँ– पत्नी सीताको उपचारका लागि सिङ्गापुर गएका नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (नेकपा) का अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल प्रचण्ड इतिहासमै लामो समय विदेश बसे । असार ३ गते सिङ्गापुर गएका प्रचण्ड असार १७ गते काठमाडौँ फर्के ।

प्रचण्डको सिङ्गापुर बसाइमा उनले केही राजनीतिक भेट गरेको आशङ्का गरियो र प्रश्न पनि उठ्यो । तर प्रचण्डले दुई महिनापछि मात्र यसको जवाफ दिए । भदौ १९ गते आफ्नै निवासमा पत्रकारसँगको कुराकानीमा प्रचण्डले सफाइ दिए, ‘म झण्डै १५ दिन नितान्त पारिवारिक व्यक्तिगत कामका लागि सिङ्गापुर बसेको थिएँ । तर यहाँ विभिन्न पक्षलाई भेट्यो भन्ने आशङ्का र हल्ला भएछ । अरूलाई त भयो नै हाम्रै साथीहरूलाई पनि आशङ्का भएछ । तर त्यहाँ विभिन्न पक्षबाट भेटका लागि प्रस्ताव आउँदा पनि मैले म पारिवारिक काममा छु भनेर कसैलाई भेटेको थिइनँ । नेपालको राष्ट्रियहिता, विकास र सन्तुलित सम्बन्ध कायम गर्नुबाहेक मेरो अरू उद्देश्य छैन ।’

प्रचण्डको यो सफाइ ठीक यतिबेला आएको छ, जब उनले दुई छिमेकी भारत र चीनको क्रमशः भ्रमण गर्दैछन् । प्रचण्ड बिहीबार नै भारत भ्रमणमा निस्कने छन् । प्रचण्ड आफ्नो राजनीतिक भ्रमणलाई लिएर फेरि प्रश्न उठ्न सक्छन् भन्नेमा सचेत थिए । त्यसैले उनले भ्रमण अगाडि नै उद्देश्य स्पष्ट गर्ने कोशिस गरे । प्रचण्डले आन्तरिक समस्या देशमै हल गर्ने र छिमेकी देशको भ्रमणमा विकास र समृद्धिको विषयमा कुरा गर्ने स्पष्ट गरेका छन् ।

‘विकास र समृद्धिको कुरा गर्न भारत र चीन पनि जाँदै छु । भारतबाट फर्किएको ५ दिनपछि चीन जाने सम्पूर्ण कार्यक्रम तय भइसकेको छ । दुई देशका बीचमा सन्तुलित सम्बन्ध कायम गर्दै विकास र समृद्धिको वातावरण बनाउन भारत र चीन जानुपर्छ भन्ने मलाई लागेको छ ।’ प्रचण्डले आफ्नो निवासमा पत्रकारसँगको अन्तत्र्रिmयामा भनेका थिए, ‘मेरो भ्रमण नेपालको राष्ट्रिय हित र जनताको विकासको आकाङ्क्षा पूरा गर्न छिमेकीसँग गम्भीर कुरा गर्नुपर्छ भन्ने ठानेको छु । दुवै देशका नेतृत्वले समेत प्रधानमन्त्रीका हिसाबले नेकपाका अध्यक्ष केपी शर्मा ओलीले भ्रमण गर्नुभयो, अब तपार्इंले गर्नुपर्छ भनेका छन् । त्यसैले नेपालको विकासलाई जोड दिन म छिमेकको भ्रमणमा जाने हो ।’

प्रचण्डले २०७० मा पनि पालैपालो चीन र भारतको भ्रमण गरेका थिए ।

तर इतिहासलाई कोट्याउने हो भने माओवादी (खास गरेर प्रचण्ड) र भारतबीचको सम्बन्ध निकै उतारचढावपूर्ण देखिन्छ । प्रचण्ड–भारत सम्बन्ध कतिबेला निकै चिसो र कतिबेला निकै तातो हुँदै आएको इतिहास छ । एकले अर्कालाई उपयोग गर्ने, गलाउने र दबाबमा राख्ने रणनीति प्रयोग गरेको घटनाक्रम छन् । जनयुद्धकालदेखि शान्ति प्रक्रियासम्म होस् वा संविधान निर्माणदेखि एमाले–माओवादी एकतासम्म पुग्दा नै किन नहोस् प्रचण्ड र भारतबीच कहिले दोस्ती त कहिले दुस्मनीपूर्ण व्यवहार भएका छन् । यद्यपि यस पटक प्रचण्ड एमाले–माओवादी एकतापछि बनेको एकीकृत पार्टी नेकपाको अध्यक्षको हैसियतमा भारत भ्रमणमा गएका छन् ।

प्रचण्डले भारत भ्रमणको दोस्रो र तेस्रो दिन भारतीय विदेशमन्त्री सुषमा स्वराज, प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीलगायतका नेतासँग भेट गर्ने कार्यक्रम रहेको छ । सुरुमा साताव्यापी हुने भनिएको बैठक पार्टी काम देखाएर तीन दिन मात्र बनाइएको छ ।

यस्तो रह्यो प्रचण्ड र भारतबीचको सम्बन्धका उतारचढाव ।

संविधान जारीदेखि एमाले–माओवादी एकतासम्म

यस्तै–यस्तै मतभेदबीच ०७२ असोज ३ मा संविधान जारी गर्ने मिति तय भयो । संविधान जारी प्रक्रिया केही दिन रोक्न भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीका विशेष दूत काठमाडौँ आएका थिए । उनको कुरा पार्टी–नेताहरूले स्वीकार गरेनन् । प्रचण्ड र विशेष दूत एस जयशङ्करबीच लाजिम्पाटमा कडा–कडा कुरा भयो । जयशङ्करले त्यस दिन माओवादी नेताहरूलाई भनेका थिए, ‘हामीले सहयोग नगरेको भए तिमीहरू जङ्गलमै हुन्थ्यौ । हामीले संविधान रोक्न आग्रह गरेपछि तिमीहरूले यसलाई सुन्नुपर्छ । संविधान जारी हुनबाट रोक्नुपर्छ । हामीले सहयोग र समर्थन नगरेपछि जुनसुकै अन्तर्राष्ट्रिय समुदायले समर्थन गरे पनि संविधानको औचित्य हु“दैन । हामी हाम्रो सहमतिविनाको संविधान स्वीकार गर्दैनौ“ । त्यसरी जारी ग¥यौ भने परिणाम ठीक हुनेछैन ।’ प्रचण्डले पनि ‘नेपालको सार्वभौमसत्तामाथि हस्तक्षेप गर्दा भारतलाई फाइदा नहुने’ चेतावनी दिए ।

संविधान जारी भएपछि भारतले आफ्नो असन्तुष्टि विदेश मन्त्रालयको विज्ञप्तिमार्फत बाहिर ल्यायो । र, संविधान जारी भएको अर्को दिन टुँडिखेलबाट प्रचण्डले भारतलाई जवाफ दिए, ‘यही विश्वासका साथ मैले भारतीय नेतासँग के भन्न चाहन्छु भने हामी तपाईंहरूको असल मित्रका रूपमा, तपाईंहरूका जायज चासोलाई, चिन्तालाई सहयोग गर्न हामी तयार छौँ । हामी चाहन्छौँ, भारत सरकार र भारतीय जनताले पनि नेपालका जायज चासो, चिन्ता र आवश्यकतालाई त्यसरी नै सहयोग गर्नेछन् । मैले भनेको छु, हामी मित्र हुन चाहन्छौँ, हामी फेरि कसैको पनि एस–म्यान या जे भन्यो त्यो मान्ने नेपाली कहिल्यै भएनौँ, कहिल्यै हुने छैनौँ । यसलाई सम्मान गर्न पनि म विशेष रूपले अनुरोध गर्न चाहन्छु ।

यहाँबाट सुरु भएको प्रचण्ड–भारत तनाव एकपछि अर्का गरी सहतमा आयो । प्रचण्डले भारतीय चाहना विपरीत केपी ओलीलाई प्रधानमन्त्रीका रूपमा अगाडि सारे । ओली असोज अन्तिम साता प्रधानमन्त्री भए । यसले भारतलाई थप चिढ्यायो ।’

त्यसको अर्को दिन पनि प्रचण्डले भारतमाथि प्रश्न उठाएका थिए । ‘हामीलाई कसैले साँच्चै दबाब दिने उद्देश्यले केही गर्छ भने हामी गाडी छाडेर साइकलमा चढ्न तयार हुन्छौँ कि हुन्नौँ ? जरुरी पर्छ भने हामी केही समय दुःखकष्ट उठाएर भए पनि कसैको अगाडि नझुक्ने प्रतीज्ञा गर्न सक्छौँ कि सक्दौनौँ ? मलाई लाग्छ, नेपालको इतिहासमा नेपाली जनताको अगाडि यो यक्ष प्रश्न खडा भएको छ ।’ संविधान जारीपछि प्रचण्डले भनेका थिए, ‘हामी भारतसँग छिटोभन्दा छिटो समझदारी बनोस् भन्ने चाहन्छौँ । हामी कसैसँग लडाइँ गर्न पनि चाहन्नौँ, झगडा गर्न पनि चाहन्नौँ । यो मुद्दा हाम्रो भारतसँगको मात्र होइन । यदि हामीलाई झुकाउने नै उद्देश्यले हाम्रो आत्मसम्मान, स्वाभिमान गिराउन खोजीको हो भने, त्यसको प्रतिवादमा जेसुकै गर्न तयार छौँ भन्ने प्रतीज्ञा गर्न सक्छौँ कि सक्दैनौँ ? यो ऐेतिहासिक प्रश्न सबै नेपाली जनताको मनमा उठेको छ, चाहे त्यो मधेसका जनता होऊन्, चाहे हिमालका, चाहे पहाडका ।’

तर २०७३ वैशाखसम्म जाँदा प्रचण्ड भारत सम्बन्धमा सुधार देखियो । कतिपय राजनीतिक विश्लेषक यो मान्छन् कि ओली सरकारलाई माओवादीले दिएको समर्थन फिर्ता, काँग्रेससँग सहकार्य र प्रचण्ड प्रधानमन्त्री सम्बन्ध सुधारको नतिजा थियो । यद्यपि प्रचण्डले संविधान जारीपछि असन्तुष्ट तप्कालाई समेत समेटेर देशका तीनै तहका चुनाव गराउन तथा दुई छिमेकीसँग सन्तुलित सम्बन्ध बनाउन नयाँ गठबन्धन बनाएको बताएका थिए । ओली सरकार ढालेर प्रचण्डले आफ्नो नेतृत्वमा सरकार बनाएपछि तत्कालीन विपक्षी एमालले यसलाई ‘भारतीय योजना’ समेत भनेर टिप्पणी गरेको थियो ।

प्रचण्डले आफ्नो नेतृत्वको सरकार शेरबहादुर देउवालाई हस्तान्तरण गरे । तर, जब देउवा सरकार रहेकै बेला चुनावको मुखमा एमाले–माओवादी गठबन्धन बन्यो, त्यसले प्रचण्ड–भारत सम्बन्ध तनावपूर्ण देखियो । तत्कालीन माओवादीका नेताहरूका अनुसार भारतले यसलाई मन पराएको थिएन र गठबन्धन तोड्न दबाब दिएको थियो । तर प्रचण्डले आफ्नो निर्णयमा अडान लिए ।

बामगठबन्धनले चुनावमा सुविधाजनक बहुमत ल्यायो । स्रोतका अनुसार भारतको चाहना एमालेसँगको सहकार्य तोडेर काँग्रेसको समर्थनमा प्रचण्ड प्रधानमन्त्री बनून् भन्ने थियो । तर एक महिना लामो भारतीय प्रयासपछि पनि प्रचण्डले प्रस्ताव अस्वीकार गरे । बरु चुनावी गठबन्धन अनुसार उनले ओलीलाई नै प्रधानमन्त्रीमा समर्थन जनाए । जतिबेला ओली फागुन ३ मा प्रधानमन्त्री भएका थिए, त्यतिबेला दुई पार्टीबीचको सम्बन्ध त्यति समुधर थिएन, बरु एकता हुने नहुने अनिश्चत थियो ।

तत्कालीन माओवादीका एक शीर्ष नेताका अनुसार बामगठबन्धनबाट ओली प्रधानमन्त्री भए पनि भारतीय चाहना एमाले र माओवादीबीच पार्टी एकता नहोस् भन्ने थियो । तर नाटकीय रूपमा यी दुई पार्टीबीच एकता गर्ने प्रचण्ड निर्णयप्रति भारत खुसी थिएन । ती नेताले भने, ‘असोज १७ को बामगठबन्धनदेखि जेठ ३ को पार्टी एकतासम्मका हरेक निर्णयमा भारतीयपक्ष सन्तुष्ट देखिएको थिएन ।’

यद्यपि यो बीचमा भएका भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीदेखि अन्य कूटनीतिक भ्रमणमा आउने सबैले प्रचण्डसँग भेट गरेका थिए । यो बीचमा प्रचण्ड प्रधानमन्त्रीको हैसियतमा भारत भ्रमण गएका थिए ।

प्रचण्डको यो भ्रमण भारतीय चासोमा भएको हो । जब भारतीय चाहना विपरीत एमाले–माओवादीबीच एकता भयो, त्यसपछि भारतीय पक्षले आफै सम्बन्ध सुधारको प्रयास थालेको र यसैका लागि प्रचण्डलाई भ्रमणको निम्ता दिएको स्रोतको भनाइ छ । ‘नेपालमा शक्तिशाली पार्टी बनेपछि भारतले प्रचण्डलाई अस्वीकार गर्ने ठाउँ थिएन । त्यसैले यो सम्बन्ध सुधारको प्रयास हो ।’ प्रचण्ड नजिक मानिने नेकपाका एक नेता भनछन्, ‘र, विकल्प पनि हुन सक्छ भविष्यमा सरकार हेरफेर हुन सक्ने अवस्था आए ।’

शान्ति प्रक्रियादेखि संविधान जारीसम्म

शान्ति प्रक्रियापछि माओवादी–भारत सम्बन्ध ठीकै बन्दै थियो, यद्यपि माओवादी चीन निकट नहोस् भन्नेमा भारत सचेत थियो । जब पहिलो संविधानसभामा माओवादीले बहुमत ल्यायो, त्यसपछि माओवादी–भारत सम्बन्धमा दरार आउन थालेको बताइन्छ । तत्कालीन माओवादीका एक नेताका अनुसार चुनावपछि लामो समय प्रचण्डलाई प्रधानमन्त्री हुनबाट रोक्नु यसैको कडी थियो । प्रचण्ड ०६५ असार ३१ मा प्रधानमन्त्री भए । तर, जब ०६६ वैशाख २१ मा प्रचण्डले राजीनामा गरे, त्यहाँसम्म पुग्दा प्रचण्ड–भारत सम्बन्ध विवादपूर्ण देखियो ।

सुरुमा माओवादी नेतृत्वको सरकार बनेपछि सम्बन्धमा असहजता त्यतिबेला देखिन थाल्यो जब प्रचण्डले आफ्नो पहिलो विदेश भ्रमण चीनबाट थाले । यद्यपि ओलम्पिक समापनमा चीन गएका प्रचण्डले काठमाडौँ फर्केपछि पहिलो राजनीतिक भ्रमण भारतबाटै हुने बताएका थिए । तर यो घटनाले भारत तत्कालीन प्रधानमन्त्री प्रचण्डसँग असन्तुष्ट देखियो । तत्कालीन माओवादीका नेताहरूका अनुसार त्यहीँबाट सरकार सञ्चालनमा भारतीय हस्तक्षेपको आरोप लाग्यो । भारतले परिवर्तित राजनीतिक अवस्थालाई आत्मसात् नगरेको त्यसबेलाका माओवादी नेता बताउँछन् ।

पशुपतिनाथ मन्दिरमा पुजारी नियुक्तिदेखि तत्कालीन प्रधानसेनापति रुक्माङ्गद कटवालको अवकाशसम्म आउँदा भारत र माओवादी सम्बन्ध छताछुल्ल भएर पोखियो । सेनापति प्रकरणमा भारतीय असहयोगले नै माओवादी २१ वैशाख ०६६ मा सरकारबाट हट्नुप¥यो । अनि सुरु भयो माओवादी र भारतबीचको अन्तरद्वन्द्व । प्रचण्डले प्रधानमन्त्री पदबाट राजीनामा दिँदा भारततर्फ सङ्केत गर्दै भनेका थिए, ‘कुर्सीका लागि म विदेशी प्रभुहरूसँग घुँडा टेक्दिनँ ।’

माओवादी–भारत सम्बन्ध बिग्रिँदै गएका बेला आगोमा घिउ थपे नेपाल भ्रमण आएका भारतीय सेनाध्यक्ष दीपक कपुरले । लडाकु समायोजनका विपक्षमा कपुरले दिएको अभिव्यक्तिलाई ‘नाङ्गो हस्तक्षेप’ भनेको थियो माओवादीले । ‘शान्ति–प्रक्रियाविरुद्ध खुलेआम हस्तक्षेप भएको छ । माओवादीविरुद्ध सेनालाई उक्साउने काम भएको छ,’ व्यवस्थापिका संसद्को बैठकमा माओवादी अध्यक्ष प्रचण्डले भनेका थिए । सेना समायोजन नटुङ्गिदासम्म भारतीय चासो कायम थियो ।

प्रचण्डले माधव नेपाल नेतृत्वको सरकार भारतीय योजनामा बनेको आरोप नै लगाए । यतिसम्म कि प्रचण्डले माधव नेपालको सरकारलाई कठपुतली भने र राष्ट्रिय स्वाधीनता लागि भन्दै आन्दोलन चर्काए । ०६६ सालभर त माओवादीले भारतविरुद्ध लक्ष्यित सङ्घर्षका कार्यक्रम नै सार्वजनिक ग¥यो । चौथो चरणको आन्दोलनसम्म आउँदा माओवादीले नेपाल सरकार होइन, भारतलाई आन्दोलनको तारो बनाएको देखिन्थ्यो ।

७ पुस ०६६ मा तीन दिने आमहडतालको समापनमा प्रचण्डले अब वार्ता मालिकसँग गर्ने उद्घोष गरे । ‘सहमतिका लागि पटक–पटक वार्ता भएका छन्, आन्दोलन भएका छन्, यति ठूलो पहलकदमीका बाबजुद पनि सरकारलाई छोएको छैन,’ प्रचण्डले भनेका थिए, ‘नोकरहरूसँग वार्ता गरेर केही नहुने भयो, अब मालिकसँग वार्ता हुन्छ ।’ त्यसलगत्तै गत वर्ष १२ पुस ०६६ मा माओवादी अध्यक्ष प्रचण्डसँग भेट गरेर भारतीय राजदूत राकेश सुद नयाँदिल्ली गएका थिए । उनले माओवादीले अगाडि सारेका प्रस्तावबारे भारतीय सरकारलाई जानकारीसमेत गराएका थिए ।

माओवादीले ‘आफ्ना केन्द्रीय सदस्य एवम् सभासद् रामकुमार शर्मालाई भारतीय दूतावासका कर्मचारीले दिएको धम्की नाङ्गो हस्तक्षेपको नमुना’ भनेको थियो । भारतीय दूतावासका काउन्सिलर सुव्रत दासले सभासद् शर्मालाई अपहरण गरी बेपत्ता पार्ने र ज्यान मार्ने धम्की दिएका थिए । त्यसपछि २०६७ भदौ १ मा सभासद् रामकुमार शर्मालाई ज्यान मार्ने धम्की दिने काउन्सुलरलाई भारत फिर्ता गर्नुपर्ने माग राख्दै माओवादीले बुझाउन लागेको विरोध पत्र भारतीय राजदूत राकेश सुदले लिन मानेनन् ।

यस्तै तनावपछि प्रचण्डले आकस्मिक निर्णय लिएर झलनाथ खनालाई प्रधानमन्त्री बनाएका थिए । झलनाथ खनाल प्रधानमन्त्री हुनु अगाडिसम्म भएको चरण–चरणको चुनावमा प्रचण्ड पनि प्रधानमन्त्रीका उम्मेदवार थिए । तर तत्कालीन भारतीय प्रधानमन्त्रीका विशेष दूत बताउने भारतीय पूर्वविदेश सचिव श्यामशरण नेपाल भ्रमणमा आएका थिए । शरण प्रचण्डलाई प्रधानमन्त्री हुनबाट रोक्ने गेम प्लानमा काठमाडौं भित्रिएको माओवादी नेताहरूको बुझाइ थियो ।

खनालपछि बनेको बाबुराम भट्टराई नेतृत्वको सरकार गठनमा भने भारतीय चासोले काम गरेको प्रचण्डको बुझाइ थियो । पहिलो संविधानसभाबाट संविधान बन्न नदिने र तत्कालीन प्रधानन्यायाधीश खिलराज रेग्मी नेतृत्वको चुनावी सरकार गठनमा पनि भारतीय चासोले काम गरेको प्रचण्डको बुझाइ थियो । पहिलो संविधानसभामा माओवादी सबैभन्दा ठूलो शक्ति थियो, जसलाई भारतले मन पराएको थिएन भन्ने भारतीय बुझाइ थियो ।

जनयुद्धकालमा पनि तनाव थियो

माओवादीले सञ्चालन गरेको जनयुद्धकालमा लामो समय शीर्ष नेता भारतमा बसे । तर भारत र माओवादीबीच चाहिँ तनावपूर्ण अवस्था नै थियो । तर १२ बुँदे समझदारी दिल्लीमा हुँदा भारतीय सद्भाव रहेको बताउने गरिएको छ । त्यस अगाडि माओवादीले भारतविरुद्ध सुरुङ युद्धकै घोषणा गरेको थियो, जब कि भारतले माओवादीले आतङ्कारीका रूपमा हेरेको थियो । जनयुद्धकालमै माओवादीका नेताहरू मोहन वैद्य, सीपी गजुरेल, मात्रिका यादवलगायत पक्राउ परे । कतिपय नेता चाहिँ नेपालमा सुपुर्दगी गरियो । कहिलेकाहीँ त ‘भारत’ कार्डले नै प्रचण्ड र बाबुरामबीच माओवादीभित्र विवाद पनि भएको थियो । एक पटक पार्टीको आन्तरिक कार्यक्रममा प्रचण्डले भारतले बाबुरामलाई प्रधानमन्त्री बनाउन दबाब दिएको बताएका थिए । पहिला उत्तेजित शैलीमा विरोध गर्दै आएका माओवादी नेताहरू क्रमशः परिपक्व कूटनीतिक शैली देखाउन थालेका थिए ।

सुदले बिगारेका थिए धेरै चीज

नेपालका लागि पूर्वभारतीय राजदूत राकेश सुद तीनवर्षे कार्यकाल पूरा गरी स्वदेश फर्किनुपूर्व भारत–माओवादी सम्बन्धमा ठूलै समस्या देखापरेको थियो । नेपालको इतिहासमै सबैभन्दा बढी विवादास्पद छवि बनाएका भारतीय राजदूत सुदले आफ्नो नेपाल बसाइ भने सफल रहेको बताउँथे । उनी कार्यभार सम्हाल्न १२ अप्रिल २००८ मा नेपाल आएका थिए । कार्यकाल सकिएको झन्डै पाँच महिनापछि उनी स्वदेश फर्किएका थिए । सुदले आफ्नो कार्यकालमा राष्ट्रपति डा. रामवरण यादव भारतको राजकीय भ्रमणमा दुई पटक गएको, तत्कालीन प्रधानमन्त्रीहरू माधवकुमार नेपाल, प्रचण्ड र अन्य मन्त्रीको भ्रमण आदान–प्रदानलाई उनले उल्लेख्य उपलब्धिका रूपमा चित्रण गरेका थिए । नेपाल बसाइका क्रममा उनले नेपालका ५० जिल्ला घुमेका थिए । गोपाल किराँतीको नेतृत्वमा रहेका माओवादी कार्यकर्ताले सोलुखुम्बुमा राजदूत सुदलाई कालो झन्डा देखाए र जुत्ता पनि प्रहार गरेका थिए ।

माओवादी सैन्य कमान्डरले पूर्वाञ्चलमा पर्ने सैनामैना क्याम्पमा भारतीय माओवादीलाई सैन्य तालिम दिएको आरोप लगाउँदै भारतले नेपाल सरकारलाई पत्राचार गरेको थियो । सुदले यो विषयमा प्रधानमन्त्री, परराष्ट्रमन्त्रीलाई मात्रै नभएर गृहसचिव गोविन्द कुसुमलाई पनि कार्यकक्षमै गएर भेटेका थिए । तर, भारतीय आशङ्का पुष्टि नभएपछि आफै सेलायो ।

माओवादीका विदेश विभाग प्रमुख कृष्णबहादुर महराले प्रधानमन्त्रीमा प्रचण्डलाई जिताउन चिनियाँ व्यापारीसँग ५० करोड रूपियाँ मागेको भनिएको टेप सार्वजनिक भयो । सो टेप भारतीय दूतावासबाटै सञ्चारमाध्यममा वितरण भएको चर्चा चल्यो । न संसदमा पुग्यो न त पार्टीभित्र छानबिन बन्यो । पशुपतिमा रहेका भारतीय पुजारीले राजीनामा दिएपछि तत्कालीन प्रचण्ड सरकारले नेपाली पुजारी नियुक्त ग¥यो तर राजदूत सुदले ठाडै आपत्ति जनाए ।

पटक पटक दोहोर्‍याएको ‘ऊँ नम शिवाय’ मन्त्रको कोरसबाट दिन प्रारम्भ भएको थियो । तर ‘सोचेजस्तो हुन्न जीवन’ भनेजस्तै भयो हामीलाई ।

स्याफ्रुबेसीबाट चीनको स्वशासित क्षेत्र तिब्बतको व्यापारिक नाका केरुङ पुग्ने योजना थियो ।

प्राय घण्टा–आधा घण्टाको फरकमा सबले एकसाथ ‘ऊँ नम शिवाय’ भन्दा गाडीभित्रको वातावरणमा एउटा विशेष भाइब्रेसन उत्पन्न भइरहेको अनुभूति हुन्थ्यो । उत्साह यति भरिएको थियो, सबका अनुहार चम्किला थिए । गाडीभरि मुस्कान थियो । एकले अर्कोलाई हेर्नेबित्तिकै मुसुक्क हाँस्थे । वार्तामा उस्तै फ्रेसनेस र इनर्जी । कैलाश र मानसरोवरका अनेक किस्सा र किंवदन्ती सुन्दै–सुनाउँदै यात्रा कैलाशतिर नजिकिँदै थियो । तर नेपालको सीमाना काटेका थिएनौं ।

छेउको खोला बर्खे गड्गडाहट निकालेर बगिरहेको थियो । सडकवरपर गाँजाका हरिया बोटहरू प्रशस्त देखिन्थे । ‘शिवजीलाई मनपर्ने भएकाले पनि बाटामा यसरी गाँजाका बोटहरू भेटिएका होलान्’, हाँस्न र हसाउनलाई नारायणजीले भने । हरियोले पहाडहरू छपक्कै ढाकिएका थिए ।

एक घण्टा पनि लागेन, हामी टिमुरे पुग्यौं । एकाध घण्टा बसेर भोक नलाग्दा नलाग्दै पनि लन्च खायौं । स्याफ्रुमै केही समयअगाडि मात्र ब्रेकफास्ट खाएका थियौं । त्यो दिन केरुङसम्म मात्र पुग्नुथियो । तर केरुङ पुगेर लन्च गर्नु व्यावहारिक हुन्थेन । बोर्डरबाट पास हुन कति समय लाग्छ भन्न सक्ने स्थिति थिएन ।

टिमुरेस्थित अध्यागमन कार्यालयले हाम्रो पासपोर्टमा नेपाल छाडेको छाप लगाइदियो । त्यहाँबाट ५ मिनेट हिँडेर पहिलो पटक म नेपाल–चीन बोर्डर पुगेँ । रसुवागढी पुगेँ । रसुवागढीमा चीन साइडको ठूलोे कार्यालय र गेटलाई पृष्ठभूमि पारेर खिचिएका फोटाहरू धेरैले फेसबुकमा राख्ने गरेकोले त्यो ठाउँ मेरो लागि देखिरहेको तर पहिलो पटक पुगेको स्थान बन्यो । मलाई के थाहा त्यहाँ हामीले घण्टौं बिताउनु पर्नेछ ।

दिनको २ बजेर ७ मिनेट गएको थियो । डायरीमा टिप्न थालेँ, ‘नेपाल–चीनको बोर्डर पुलमा छौं । एकातिर चीनको गेट छ । अर्कोतिर नेपालको गेट नै छैन । पहाडको दुवैतिर नदी छन् । दुई नदीको दोभानबाट तिब्बत सुरु हुन्छ । नेपालको पहाड र चीनको पहाडबीचमा एउटा अङ्ग्रेजी ‘भी’ आकारको आकाश छ, जहाँ आकाशको नीलो कम र बादलको सेतो बढी देखिएको छ । भी आकारका नेपाल–चीनको संयुक्त दुई आकाशमुनि नेपाल–चीन पुल छ र हामी ५६ जना घण्टौंदेखि पुलमा छौं । टिमुरेमाथि पनि त्यस्तै आकाश देखिन्छ तर त्यो पूर्णत नेपाली आकाश हो ।’

हाम्रै छेउमा चाइनिज सेक्युरिटी केटी थिई । नो मेन्स ल्यान्डमा खटिएकी सेक्युरिटी केटी । ऊ पद्मिनी प्लस चित्रिणीको योग थिई तर हाँस्थी हल्का पाराले तर गहिरो आँखाले पुलको एक छेउबाट अर्को छेउ हिंड्थी । निकै पातलो शरीरकी, हावाले उडाउलाजस्ती ! उसको अनुहार निकै सफा देखिन्थ्यो ।

केही बेरपछि अर्कै आइसकि छ, उस्तै राम्री । ऊ त झन् हँसिली समेत थिई । निकै सग्ला मसिना औंलाहरू ।

यता नेपाल साइडको चेकिङमा मलाई नेपाली सेक्युरिटी केटीले इन्डो मले भन्ठानिछ ।

‘खोलो अपना ब्याग’, उसले भनेकी थिई ।

‘हुन्छ । भइहाल्छ नि’, मैले नेपालीमै भनेपछि उसले भनी, ‘सरी ! दाइ । म कस्तो झुक्किएँछु ।’

ऊ मात्र झुक्किएकी होइन । मेरो छालाको रङ्ग नै त्यस्तै भएकोले होला ठमेलबाट कलङ्की आइपुग्दा म चढेको गाडीको हेल्परले पनि मैले नेपाली बोलेको सुनेपछि भनेको थियो, ‘दाइ त नेपाली पो हुनुहुँदोरहेछ ।’ हेल्पर भाइ त्यही कुरा सम्झेर दिनभर मसँग आँखा जुध्नेबित्तिकै हाँसेको हाँस्यै गरेको थियो ।

आकाश उस्तै भए पनि अनि पहाड उस्तै भए पनि फरक देश थियो पुलयता र पुलउता । पुलको बीचमा हामी नेपालका थियौं । हामीसँगै नेपालबाट गएका अरू थुप्रै देशका थिए । तर ऊ उताकी थिई ।

सुरुमा बताए अनुसार मेरो र विमलजीको भिसा प्रकृयामा केही अवरोध भएकोले हामी झन्डै दुई घण्टा पुलमै बसिरह्यौं । नदीको ‘उर्मिला’ पानी उस्तै चञ्चल र हल्लाखोर थियो । नेपालपट्टिको चट्टानी पहाड कापकापबाट रसाइरहेको थियो ।

रसुवाढीको पुलमा एउटा मलेले मलाई नेपाल देखाउँदै सोध्यो, ‘के त्यो पनि देश हो ?’

हाम्रो साइडमा ट्वाइलेटसम्म थिएन । पुलको नेपालपट्टिको भाग पूरै धराप थियो । जालीजस्तो थियो पुल । चाइना साइडमा गेट मात्र आधुनिक र ठूलो थिएन, तौरतरिका उन्नत थियो ।

‘एक्जाम्पल अफ ग्रेट कन्ट्रास्ट’, सहयात्री डा. स्वामीले भन्यो । ऊ एकदम सही थियो । त्यति बेला मलाई नेपाल दुख्यो । नेपाली नेतृत्वको अकर्मन्यता दुख्यो ।

एउटा समय थियो रे, जहाँ सीमानमा दुवैतिर स्थिति उस्तै थियो । एकजनाको भिसामा अर्को मान्छे तिब्बत छिर्न सक्थ्यो । कति पटक त्यस्तो भएको पनि थियो रे । तर हाम्रो आँखा अगाडिका दृश्यमा आकाश जमिनको फरक थियो । हामी जहाँको तहीँ । उनीहरू कहाँबाट कहाँ !

पुल नजिकै रसुवागढी छ, जसले विगत नेपाल, तिब्बत र चीनको व्यापार, युद्ध र हारजीतका कहानी आफुमा सुरक्षित गरेको छ । म ऐतिहासिक गढी नियाल्न पुगें । त्यहाँ एउटा शिलालेख रहेछ ।

ऐतिहासिक स्थल रसुवागढी शीर्षक राखेर छेउको बोर्डमा लेखिएको थियो, ‘रसुवागढी प्राचीनकालदेखि नेपाल र भोटबीच चल्ने व्यापारको प्रमुख मार्गको रुपमा रहिआएको छ । यो मध्यकालको उतराद्र्धसम्म पनि प्रमुख व्यापार मार्ग र केन्द्रको रुपमा कायम रहेको देखिन्छ । उत्तरबाट लिङ्दे र पश्चिमबाट केरुङ खोला मिलेर भोटेकोशी बनेको छ । यी दुई खोलाको संगमनजिक रसुवागढी निर्माण भएको छ । बहादुर शाहको समयमा भएको नेपाल भोट युद्धबाट भोटको सहायताको लागि यही बाटो हुँदै आएका चिनियाँ फौजले नेपालीहरुलाई हराउँदै बेत्रावतीसम्म पुगेको थिए । त्यसैगरी जंगबहादुरको पालामा भएको नेपाल–भोट युद्धमा तिब्बतीलाई हराएपछि नेपाली फौज गढीको बाटो हुँदै केरुङ र दिगर्वसम्म पुगेका थिए । त्यसै युद्धको समय (वि.सं. १९१२) मा यस गढीको निर्माण भएको हो । रसुवागढीको नामबाट नै रसुवा जिल्लाको नाम रहन गएको हो । यो गढी हाल लाङटाङ राष्ट्रिय निकुञ्ज क्षेत्रभित्र पर्छ ।’

म पुलमा फर्कें । उतापट्टि हामीलाई लिन भनेर तिब्बेतियन गाइड र गाडी आइसकेका थिए । तर उनीहरूलाई भेट्न हामीले चाइनाको चेकिङ पार गर्नुपथ्र्यो । के पुगेन ? के भएन ? हामीलाई पुलको आधाबाट अगाडि बढ्ने अनुमति अझै प्राप्त भइरहेको थिएन ।

कोही गफिइरहेका थिए । कोही पुलमै उँघ्न थाले । बाला त पुलमै निदाएछ । निदाएको उसलाई मैले मेरो मोबाइलमा पनि कैद गरेँ ।

हावा यता र उता गरिरहेका थिए । बादल पनि त्यसरी नै गैरसीमाना उडिरहेको थियो । चराहरू पनि यताबाट उता र उताबाट यता उडिरहेका थिए । चीनतिरबाट यताको नदीमा पानी बगिरहेको थियो । न त भिसा न त परमिट । तर हामी हात–हातमा भिसा भएर पनि त्यो दिन नो मेन्स ल्यान्डभन्दा अगाडि जान सकेनौं ।

अन्त्यमा जानकारी प्राप्त भयो, ‘तिब्बतीयन एजेन्टले आवश्यक कागज उपलब्ध गराउन नसकेकाले आज चीन प्रवेश सम्भव छैन ।’ भोलिपल्ट फस्र्ट आवरमा पक्का हुन्छ भन्ने खबरसहित टिमुर्केको टिमुरझैं हामी पुलबाट नेपाल साइड फक्र्यौं र सीधा टिमुरेको लञ्च गरेकै होटल आयौं ।

उत्साह रोकिएको थियो । यात्रीहरूका अनुहार एकतमासका भएका थिए । तर हामीलाई खासै फरक पर्नेवाला थिएन । यति मात्र हो, दुई रातको सट्टामा केरुङमा एक रात बस्नुपर्ने भयो । उच्च भूगोलमैत्री शरीर निर्माणका लागि आइटेनरीमा दुई रात राखिएको थियो । तर म औधी खुशी थिएँ, नेपाल–चीनको संयुक्त पुलमा हामी घण्टौं बस्यौं । बस्न पायौं । बीचमा बसेर दुई देशका समानता र भिन्नतालाई नियाल्न पायौं । के त्यो अवसर होइन ? अन्यथा त्यहाँ त्यसरी कहाँ बस्न पाइन्थ्यो सामान्यतया ?

अजङ्गका पहाडहरूबीच अवस्थित टिमुरे सीमानाछेउका कारण आफ्नो पुरानो लय भत्काउँदै निकै व्यापारिक बन्न थालिसकेको रहेछ । टिमुरे मात्र किन ? वरपरका अरू ठाउँहरू व्यापारिक अनुहार लिएर ‘आँ’ गरिरहेका जस्ता देखिन्थे । आयातमुखी प्रभाव स्थानीय भूगोलमा मात्र होइन, स्थानीयहरूमा पनि प्रष्टै देखिन्थ्यो । पहिरोमा झुन्डिएका जस्ता देखिने ठाउँहरूमा ठुल्ठुला र फराकिला खालका संरचनाहरू भटाभट बनिरहेको हिजैदेखि देख्न थालिसकेका थियौं । त्यो विकास त थियो तर त्यसभित्र जीवन जोखिममा परेको पनि प्रष्टै देखिन्थ्यो ।

रात पर्दै गएपछि फेरि भोड्का नखाई भएन । अघिल्लो दिनजस्तो क्वाटरले हामीलाई पुगेन । एक प्लेट फ्रेन्च फ्राई, दुई प्लेट ग्रेभी चिकेन, केही लसुनका पोटी र दुइटा अकबरे खुर्सानीसँग दुई भाइ मिलेर एक हाफ नै सिध्यायौं । त्यसपछि बाहिर खाना खाँदै गरेकी किशोरी डोमासँग गफिन थालेँ म । रसुवास्थित राम्चेकी ऊ टिमुरेको होटलमा किचेन गर्ल रहिछ । आमा पोइल गएपछि बाबु पनि अर्कैसँग लाग्यो रे ।

‘म हजुरबुवा र हजुरआमालाई सहारा दिएर बसेको छु । गाउँमा जग्गा पर्याप्त छैन । त्यसैले कामका लागि यहाँ आएकी हुँ । खाइबसी मासिक ८ हजार रुपियाँ कमाउँछु । त्यो पैसाले घरमा नुन तेलको जोहो हुन्छ’, उसको कथा त्यतिमै सकिएन, ‘यहाँ आएको ५ महिना भयो । साहुले ३ महिनापछि तलब बढाइदिन्छु भनेको थियो तर तलब उत्तिको उत्ति नै छ । यो महिना पनि बढाएन भने काठमाडौं जान्छु ।’

काठमाडौंमा उसले पहिले गलैंचा कारखानामा काम गरेकी रहिछ । त्यसपछि केही महिना नयाँ बसपार्क छेऊको होटलमा पनि काम गरी रे ।

‘पैसा त राम्रो कमाइ हुन्थ्यो तर काठमाडौंको धुलो, धुँवा र फोहोरले बस्न मन लागेन । तर, यहाँ तलब बढाइदेन भने काठमाडौं जान्छु’, यथास्थितिको असन्तुष्टिसँगै पोख्दै उसले विकल्प सुनाई ।

भूकम्पलगत्तै राम्चेमा पुनर्निमाणका लागि बालुवा बोकेर उसले राम्रै कमाइ पनि गरेकी थिई रे । भन्दै थिई, ‘त्यसैबाट कमाएको पैसाले गाउँमा एउटा सानो घर पनि बनाएको छु ।’

उसको गफले हो कि रूपले हो, मलाई मोहनी लगाइसकेको थियो ।

‘बिहे गर्छयौँ ?’, फ्याट्ट मैले सोधें ।

‘कोसँग ?’, उत्साहित भएर उसले सोधी ।

‘मसँग’, मैले भनेँ ।

‘लौ, तपाईंको अझै बिहे भएको छैन ?’, उसले आश्चर्य मिसाएर सोधी ।

‘किन नहुनु ?’, मैले ढुक्कको जवाफ फर्काएँ ।

‘त्यसो भए कसरी तपाईंसँग बिहे गर्नु ?’, बिहे नभएको भए बिहे गर्न तयार भइसकेझैं भएर उसले भनी ।

‘के फरक पर्छ र । भइहाल्छ नि !’, मैले त्यसो भन्दा ऊ मज्जाले हाँसी । ऊ हाँसेको हेरेर म झनै मख्ख परें । उता डाइनिङमा यात्रीहरू शिवभजनको कोरसमा मग्न थिए ।

म पनि भजनमण्डलीमा मिसिएँ । स्वर नमिलाए पनि उनीहरूसँग ताली बजाउन थालेँ । हल्का लागेको बेला शिवभजन झन् सुन्दर लाग्दोरहेछ ।

नायिकामात्रै भनियो भने शुभेच्छा थापाको परिचय अधुरो हुन्छ । नायिका थापा चलचित्र निर्माता पनि हुन् । सन्देशमूलक चलचित्र निर्देशन गर्ने उनको उद्देश्य छ । त्यो चाँडै पूरा गर्ने बताउने नायिका शुभेच्छा थापासँग रातोपाटीको मेरो जीवनका लागि दीपेन्द्र राईले गरेको कुराकानी :

मेरो खाना
साधारणतया दालभात, तरकारी र गुन्द्रुक असाध्यै मन पर्छ । पछिल्लो समय शाकाहारी भएकाले माछामासु पकाउन नपरे हुन्थ्योजस्तो लाग्छ । खानाको सोखिन छुइनँ । तसर्थ, खानकै लागि रेष्टुरेन्ट कमै जान्छु । त्यसो भन्दैमा रेष्टुरेन्ट जाँदै नजानेचाहिँ होइन । यदाकदा परिवारसँग पुग्छु । रेष्टुरेन्ट पुगिहाल्दा पिज्जा माग्न बिर्सन्न । पाक कलाबारे राम्रै ज्ञान छ ।

मेरो पोसाक
‘कलरफुल’ कपडा लगाउने गर्छु । सुटिङबाहेक साडी, कुर्तासुरुवाल लगाउँछु । कलाकार भएकाले कपडामा वार्षिक दुई लाख रुपैयाँसम्म खर्च हुन्छ । रातो र सेतो रङका कपडा रोजाइमा पर्छन् । रेडिमेडभन्दा कपडा किनेर सिलाउने बढी हुन्छ । कपडा सिलाउन परेवा वुटिक पुग्छु । ‘ब्रान्डेड’ कपडा ‘कलरफुल’ नहुने भएकाले हेर्दा झालाकझिलिक नै रोजाइमा पर्छन् ।

मेरो फिटनेस
बिहान सबेरै उठ्छु । पूजाआजा गर्छु । समय अनुकूल हुँदा मर्निङवाक निस्कन्छु । ट्रेडमिलमा दौडन्छु । डाइटिङ भरपूर छ । तौलेर खाना खान्छु ।

मेरो अध्ययन
हिजोआज भागवत् गीता पढ्दै छु । भागवत् गीताले जीवन जिउने कला सिकाउँदोरहेछ । मैले ढिला पढेँजस्तो लागिरहेको छ । कथा र उपन्यास पढ्न जाँगर चल्छ । प्रदीप ज्ञवालीको लेखनशैली लोभलाग्दो छ । मेरो घरमा संकलित किताब ६ सयजति होलान् ।

मेरो घुमफिर
घुमफिरमा रुचि छ । नेपालका ३५ जिल्ला पुगेकी छु । पाँच देश घुमेकी छु । घरायसी कामले कतिपय अवस्थामा विदेश जाने अवसर त्याग्नुपरेको थियो । घुमेकामध्ये ताप्लेजुङको पाथिभरा, सुर्खेत असाध्यै मनपर्यो । जीवनमा एकपटक पेरिस पुग्ने र सगरमाथा आरोहण गर्ने रहर छ ।

मेरो फुर्सद
फुर्सद निकाल्नुपर्छ । एकप्रकारको दौडधुप छ । दौडधुप भएकाले यसपटक चार महिनाजति सञ्चारमाध्यम र कार्यक्रमबाट टाढा बसें । ‘रेस्ट’ गरें । कतिपय अवस्थामा मोबाइल ‘स्वीचअफ’ गरेकी थिएँ । आफूले आफूलाई ‘रिचार्ज’ गर्न चार महिना सबैसबैबाट टाढा बसें । फुर्सद पाइहालेमा मठमन्दिर पुग्छु । घरपरिवारलाई समय दिन नसकेकाले नै चार महिना आराम गरेकी हुँ । चलचित्र हेर्न नगए पनि घुमफिरमा चाहिँ निस्कन्छौं ।

मेरो खेलकुद
मलाई ब्याडमिन्टन खेल्न रहर लाग्छ । हिजोआज पनि बेलाबखत खेल्छु । फुटबल हेर्न त्यत्तिकै मन पर्छ । रोनाल्डोको ‘फ्यान’ हुँ । तर, क्रिकेटचाहिँ मन पर्दैन ।

मेरो मोबाइल
ओप्पोको मोबाइल सेट प्रयोग गर्दै आएकी छु । मोबाइल सेट ६–६ महिनामा परिवर्तन गर्ने बानी छ । मोबाइलका एप्लिकेसनमध्ये फेसबुक, ट्वीटर, भाइबर, वाटस्यापलगायत प्रयोग गर्दै आएकी छु ।

मेरो टीभी
टेलिभिजनमा समाचार र नेपाली चलचित्रसम्बन्धी कार्यक्रम प्राथमिकतासाथ हेर्ने गरेकी छु । बिहान, बेलुका टेलिभिजन हेर्ने समय जुर्छ । घरमा एलजीको ४२ इन्चको टेलिभिजन छ ।

मेरो चलचित्र
पछिल्लो समय चलचित्र ‘प्रेमगीत’ हेरेकी थिएँ । छुटेका चलचित्र युट्युबमा हेर्ने गरेकी छु । हेरेका चलचित्रमध्ये ‘कबड्डी–कबड्डी’, ‘पशुपतिप्रसाद’ र ‘अ–अ’ असाध्यै मन पर्यो । अनमोल केसी, करिष्मा मानन्धर, सरोज खनाल, आमिर खानको अभिनय जोडदार लाग्छ ।

मेरो रोग
अहिलेसम्म स्वस्थ छु । दीर्घरोगले समातेको छैन । अहिलेसम्म एकपटक ‘होलबडी चेकअप’ गराएकी छु । व्यस्त भइयो भने पनि स्वस्थ रहन सकिन्छ । खानपानमा पनि त्यत्तिकै ध्यान दिनुपर्छ ।

मेरो भाषणशैली
कलाकार भएकाले समय–समयमा भाषण गर्नुपर्छ । आफ्नो भाषणशैली आफैंले मूल्यांकन गर्दा चित्तबुझ्दो नै पाउँछु । भाषण गर्दा ‘साँच्चै भन्नुपर्दा, भनौं न’ लगायतको थेगो प्रयोग गर्दोरहेछु । कलाकार भएकाले आक्रामक भाषण गर्नु पर्दैन । भाषण गरेकै आधारमा एकपटक विवादमा तानिएकी थिएँ ।
नेटवर्किङसम्बन्धी एक संस्थाले प्रमुख अतिथिका रूपमा निम्त्याएको थियो । बोल्नेक्रममा नेटवर्किङ कम्पनी ‘कमाइखाने भाँडो’ बन्न सक्छ भन्ने पुगें । नेटवर्किङ कम्पनी कमाइ खाने माध्यम बन्न सक्छ भन्न खोजेकी थिएँ । बोल्दाबोल्दै ‘टङ स्लीप’ भयो । ‘टङ स्लीप’ भएपछि तुरुन्तै माफी पनि मागेकी थिएँ ।

मेरो मापसे
दसैं–तिहारमा मादक पदार्थ खाने गर्छु । घरपरिवारसँग बसेर वाइन खाने गर्छु । दुई गिलास वाइनले मात लागिहाल्छ ।

मेरो संगीत
गीत–संगीत सुन्ने गर्छु । नारायण गोपाल, तारादेवी र नयाँपुस्ताका सबैको आवाज कर्णप्रिय लाग्छ । म आफैं पनि गुनगुनाउँछु ।

मेरो भूल
मानिस भएपछि जान–अञ्जानमा गल्ती गर्नु अस्वाभाविक होइन । मैले पनि गरेकी छु । खादा प्रसंगले मबाट एक समुदायलाई गहिरो असर परेको थियो । मैले माफी मागिसकेकी छु । त्यसपछि उहाँहरूको माया पनि पाइसकेकी छु ।

मेरो घर
पुरानो घर भत्काएर त्यहीं नयाँ घर बनाएको १४ वर्ष भयो । यो घर ससुराबुवाले बनाउनुभएको हो । त्यतिबेला यो घर बनाउँदा ३५ लाख रुपैयाँ खर्च भएको थियो । ससुराबुवाले तीन छोराका लागि तीन फ्ल्याट बनाइदिनुभएको छ । एउटा फ्ल्याटमा पसेपछि बाहिर निस्कन पर्दैन । सबै सुविधा एउटैमा छ ।

आफ्नै कमाइले किनेको घर नयाँबानेश्वरको मिलनचोकमा छ । १० वर्षअघि बनेकै घर किनेका हौं । आठ आना जग्गामा बनेको दुईतले घर श्रीमान् र मेरो कमाइले किनेका हौं । त्यतिबेला एक करोड ३५ लाखमा किनेको त्यो घर हिजोआज ६–७ करोड पर्छ होला ।

मेरो राशी
मेरो राशी मीन हो । ग्रहदशा बिग्रेको थियो, सुधार हुँदै गएको छ । बेलाबखत ग्रहशान्ति गराउने गरेकी छु । दाहिने हातको कान्छी औंलामा मोतीको औंठी लगाएकी छु । यो लगाउँदा मन चञ्चल कम हुन्छ । दाहिने हातमै मोतीको चुरा लगाएकी छु । देब्रे हातमा ‘ब्ल्याक स्टोन’ लगाएकी छु । घाँटीमा ‘ब्ल्यु स्टोन’को सिक्री लगाएकी छु । कानमा टप र नाकमा नत्थी लगाएकी हुँ ।

मेरो सौन्दर्यचेत
दुई वर्षदेखि ‘ब्ल्याक हेयर’ बनाउने गरेकी छु । फेसियल गर्दिनँ । ‘डे एन्ड नाइट’ क्रिम र फाउन्डेसन प्रयोग गर्छु । पफ्र्युम प्रयोग गर्ने बानी छ । थकाइ लागेको बेला साउना बाथ, स्टीम लिने गरेकी छु ।

मेरो प्रेम
हामीले प्रेमविवाह गरेका थियौं । १४ वर्षमा उहाँसँग भेट भयो । १६ वर्षमै बिहे भयो । त्यसो भएकाले अरूसँग प्रेम गर्ने मौका मिलेन । प्रेमप्रस्ताव पनि उहाँले नै राख्नुभएको हो ।

मेरो परिवार
परिवारमा तीनजना छौं । श्रीमान् अनिल थापा । म शुभेच्छा थापा । र, छोरी अनुषा थापा । १८ वर्षीया थापा अस्ट्रेलियामा ‘हस्पिटालिटी’ पढ्दै छिन् । श्रीमान्को ‘एक्सपोर्ट, इम्पोर्ट बिजनेस’ छ ।

मेरो सपना
वैदेशिक रोजगारीमा जानेलाई रोक्न पाए कति जाती हुन्थ्यो । वैदेशिक रोजगारीमा जानेलाई नेपालमै रोजगारी दिन सक्ने अवस्था सिर्जना गर्नुपर्छ । उनीहरूलाई नेपालमै केही गर्न सकिन्छ भनेर सुझाउन सक्न पाए हुन्थ्यो कि भन्ने लागिरहन्छ । हामीले विदेश पुगेर गर्ने दुःख स्वीकार्यौं तर स्वदेशमा गरिने दुःख स्वीकारेनौ कि भन्ने लाग्छ ।
घन्टाका हिसाबले नेपालमा पनि कमाइ हुन्छ भन्ने बुझाउन हामीले सिकाउन सक्नुपर्छ । नेपालमा कृषिकर्मलाई आत्मसात् गरेर राम्रै आर्जन गर्न सकिन्छ भनेर पढाउन, बुझाउन सक्नुपर्छ । राज्यले मजस्ता कलाकारलाई समेत त्यस्तो काम दिए म पनि आफ्नो तर्फबाट गर्न सक्ने सहयोग गर्ने नै छु ।
म नायिकाबाट निर्माता भएँ । निर्माताबाट चलचित्र लेखिका भएकी छु । अब चलचित्र निर्देशकको भूमिकामा अनुहारिँदै छु । मलाई सन्देशमूलक चलचित्र निर्देशन गर्ने लोभ छ ।

मेरो मृत्यु
मानिस जन्मेपछि मर्नुपर्छ । मृत्यु प्रकृतिको नियम हो । मृत्युदेखि डर लाग्दैन । सुन्दरीजल घुम्न जाँदा म चढेको गाडी दुर्घटनामा पर्यो । दुर्घटनामा परेको गाडी रूखको कापमा अड्केकाले बाँचेकी थिएँ । मृत्यु आफूले सोचेजस्तो नहोला तर मेरो मृत्युमा धेरै मलामी आइदिऊन् भन्ने लोभ छ ।